Thật ra bây giờ mà tôi còn ngồi đây viết về những lợi ích khổng lồ từ thị trường đầu tư tiền số thì tôi cảm giác nó cũng đã cũ rồi, nhất là ở vào cái thời điểm mà hàng loạt dự án blockchain mới ra đời, rồi thì các cá mập, các ngân hàng chính thống, các tổ chức chính phủ đã bắt đầu lần lượt nghiên cứu và triển khai các chiến lược, quy chế, luật định để đưa tiền số vào một trong những kênh tài chính chính thống có sự quản lý và bảo hộ của nhà nước, tương tự như vàng, ngoại tệ và chứng khoán.
Tuy nhiên, có lẽ đó chỉ là nhận định quá chủ quan của riêng cá nhân tôi khi đã ở trong thị trường tiền số này quá lâu và hằng ngày được bao quanh bởi hàng loạt tin tức mới cập nhật về nó, rồi nghĩ rằng ngoài kia chắc ai cũng biết như mình. Nhưng tôi nhầm. Theo một số liệu thống kê thì mức độ phổ biến của thị trường tiền số tại Việt Nam hiện nay chỉ chiếm khoảng 21%, tức là nếu bạn đi hỏi 10 người Việt Nam về thị trường tiền số thì đâu đó sẽ có khoảng 2 người đã từng sử dụng hoặc hiện đang sở hữu tiền số, trong khi gần như 100% người dân đều sở hữu một tài khoản ngân hàng cá nhân.
Đương nhiên, ở cái thời mà đôi lúc người ta vội đến mức có thể mang dép lào, đi quần sóc để vào các ngân hàng thực hiện giao dịch thì điều này đã trở thành bình thường với mọi người. Nhưng trong kí ức của tôi thì vài chục năm về trước, khi mà người ta vẫn phải quần tây sơ mi đóng thùng, xách cặp da ra dáng vẻ của một doanh nhân thành đạt để vào ngân hàng giao dịch thì những gì xảy ra ngày hôm nay khi đó còn là một thứ vô cùng khó hiểu. Lúc đó người ta nghĩ ngân hàng là thế giới của các công ty, doanh nhân, ông chủ thành đạt, giống như bây giờ người ta nghĩ tiền số là cuộc chơi của những người mê công nghệ, mê tiền hay nói cách khác là mê làm giàu. Vậy nên, tôi thấy mình có trách nhiệm và nghĩa vụ phải viết bài này để chia sẻ thêm về những giá trị khổng lồ mà cuộc cách mạng tiền số đem đến có thể thay đổi toàn bộ cách mà hệ thống tài chính hiện tại đang vận hành.
Giá trị công nghệ
Khi nhắc đến thị trường tiền số, hầu hết mọi người hay nói về Bitcoin, thậm chí có người còn nghĩ rằng Bitcoin là đồng tiền số duy nhất được giao dịch trên thị trường tiền số. Nó như kiểu khi tôi nói tôi vừa thắng lệnh trong thị trường tiền số, thì lập tức câu hỏi đầu tiên mà người ta hỏi tôi là: “Ủa mày cũng chơi bitcoin nữa hả?”. Hay khi tôi chia sẻ cơ hội đầu tư trong thị trường tiền số, thì người ta cũng sẽ hỏi: “Bây giờ, nếu anh vào vốn 100 triệu thì mua được bao nhiêu bitcoin vậy em?”. Thế nên, điều đầu tiên mà tôi muốn đính chính trong bài viết này: Bitcoin chỉ là đồng tiền Internet đầu tiên, có mức độ phổ biến lớn trên thị trường, và có khả năng chi phối giá trị của hơn hơn 11.000 đồng coin còn lại. Nhưng nó không phải đồng coin duy nhất được mua bán. Nó tương tự như USD cũng có thể xem như một trong những ngoại tệ phổ biến nhất trên thế giới, nhưng không có nghĩa là bất kỳ ai bước chân vào thị trường ngoại tệ cũng phải mua và bán USD.
Điều khiến người ta quan tâm nhất khi nói về bitcoin (BTC), thú vị thay cũng không phải những giá trị về công nghệ đứng đằng sau nó khiến cho nó đóng vai trò như một anh cả trong thị trường, mà chính là giá và khối lượng giao dịch của nó. Dù rằng, đến thời điểm hiện tại, chưa từng một ai có thể công khai đoán đúng giá của BTC tại một thời điểm nhất định nào đó. Khi giá BTC lên, người ta bảo nó là hiện tượng bong bóng, trước sau gì cũng sẽ nổ. Khi BTC xuống, người ta lại bảo nó chuẩn bị sắp trở về thời kỳ đồ đá rồi. Nhưng dựa vào đâu để đưa ra những nhận định đó thì không có một căn cứ nào chính xác. Thế nên, nếu chỉ nhìn vào giá BTC, tôi e chúng ta sẽ bỏ lỡ nhiều điều thú vị.
Một kỹ sư máy tính lớn lên trên Internet – người đang sở hữu cả BTC và Ethereum (ETH) – đồng tiền số phổ biến thứ 2 sau BTC, đã bước vào thị trường tiền số chỉ đơn giản vì tò mò và cũng sẵn muốn “kiếm chút cháo” vào năm 2012. Lúc đó, anh ấy đã không nghĩ rằng nó sẽ tồn tại đến giờ. Vậy mà điều thú vị là đã gần 10 năm trôi qua, cứ mỗi đợt tiền số bùng phát thì anh ấy lại nhào vô, tốn không ít thời gian và tiền của vì chiến lược đầu tư “siêu thông minh”, mà phần lớn số đông vẫn đang tham gia theo kiểu phong trào – Giá lên thì anh ấy mua, giá xuống thì anh ấy bán, nói nôm na là mua đỉnh bán đáy?! Anh ấy cũng không phải là trường hợp duy nhất “chơi” theo phong trào! Theo giáo sư Dan Boneh, thuộc đại học Stanford – Mỹ, thì số người đăng ký lớp học về tiền mật mã của ông cũng trồi sụt như giá BTC trên thị trường vậy đó. Hồi tháng 3/2020, khi dịch Covid-19 bùng phát ở khắp mọi nơi trên thế giới, giá BTC down xuống một cách bất ngờ, anh ấy đã nghĩ rằng thị trường tiền số chuẩn bị sụp đổ – “Thế là xong, còn lâu mới phục hồi”! Nhưng không, nó gượng dậy nhanh và mạnh hơn bất kỳ chuyên gia nào có thể dự đoán, và cứ thế nó vẫn tồn tại và phát triển cho đến tận bây giờ.
Người Việt hay gọi tiền mã hóa là tiền ảo, vì chúng ta dịch ra từ “virtual money”. Tuy nhiên, cách gọi này khá định kiến. Bởi từ “ảo” trong tiếng Việt thường dùng để chỉ những thứ không có giá trị, không bền vững, trong khi “virtual” theo đúng nghĩa gốc là một công nghệ hết sức giá trị. Nói nôm na, bất cứ cái gì được “virtual”, được ảo hóa có nghĩa là nó dùng công nghệ, dùng phần mềm để đưa thế giới thực lên không gian mạng, khiến việc mô phỏng thế giới thực trở nên dễ dàng hơn. Tôi có thể lấy một ví dụ để các bạn dễ hình dung, ví dụ như hiện nay trên thế giới các bạn đã bắt đầu có thể đi thăm một số viện bảo tàng nổi tiếng có ứng dụng “virtual”, hay còn gọi là “virtual museum”. Thông qua ứng dụng này, các bạn có thể biết những tác phẩm, vật phẩm cụ thể được trưng bày bên trong viện bảo tàng mà không cần trực tiếp đến đó. Công nghệ điện toán đám mây chắc hẳn bạn đã nghe qua cũng được xây dựng dựa trên ảo hóa.
Tương tự như vậy, công nghệ tiền ảo giúp đưa tiền tệ trong đời thực lên không gian mạng, khiến đồng tiền trở nên lập trình được (programmable), không cần trung gian và không còn biên giới. Đó là điều mà chưa có loại tài sản nào làm được. Căn tính này tạo ra giá trị riêng cho tiền số, giúp nó đứng vững và có khả năng phát triển mạnh mẽ trên thị trường tài chính. Nói “lập trình được” vì tiền số là một dạng phần mềm. Với vài dòng code, những người am hiểu về lập trình hoàn toàn có thể tạo lập và thay đổi tài sản này theo ý mình. Họ có thể “nén” toàn bộ tiền số của bản thân thành một chuỗi bí mật, dễ dàng vận chuyển xuyên không gian hay làm của để dành mà không ai có thể can thiệp. Nó dễ dàng và an toàn hơn nhiều so với việc cất tiền mặt hay vàng trong két sắt ở nhà. Đương nhiên, tôi không nói về giá trị tài chính của những đồng tiền số này trên thị trường, tôi chỉ đang nói về giá trị công nghệ của nó.
Giá trị lưu hành
Công nghệ tiền số cũng giải phóng tiền tệ, xóa nhòa khoảng cách giữa người gửi và người nhận trong các giao dịch. Nó có thể xuyên không gian vì là một phần của Internet.
Mỗi năm Việt Nam nhận hơn 16 tỷ USD kiều hối. Với mức phí trung bình khoảng 2,5%, tính ra mỗi năm người Việt phải trả hơn 400 triệu USD phí chuyển tiền. Không ai muốn trả tiền “cò”. Với tiền số, chúng ta có thể dễ dàng chuyển tiền từ Mỹ về Việt Nam trong vài phút mà không cần qua bên thứ ba và mức phí rẻ gần như bằng 0.
Giá trị phi tập trung
Nền tài chính phi tập trung (hay tài chính mở) gọi tắt là DeFi (Decentralized Finance) là nơi mà các tổ chức, thị trường hay các công cụ tài chính được quản lý phi tập trung. Nói dễ hiểu hơn, DeFi tận dụng sức mạnh của Blockchain là phi tập trung và minh bạch để tạo nên 1 nền tài chính mở, mà trong đó mọi người đều có thể truy cập và sử dụng nó ở bất kỳ đâu, bất kỳ khi nào mà không chịu sự chi phối bởi cá nhân, tổ chức tập trung quyền lực nào cả.
Dựa vào điều này, những nhà tạo lập đồng tiền mã hóa là những người có thể tạo ra những hợp đồng thông minh để lập trình hóa những giao dịch có trong đời thực, nơi mà những đồng tiền mã hóa sẽ được sử dụng để tiến hành giao dịch. Theo thống kê, dựa vào căn tính này của tiền số, chỉ trong vòng 2 năm, các sản phẩm tài chính tiền tệ xây dựng trên khả năng lập trình được của tiền số đã kêu gọi và thu hút được số vốn đầu tư gần 80 tỷ USD trên toàn cầu.
Có nhiều người đặt ra câu hỏi: Liệu tiền số có thể thay thế được tiền truyền thống trong tương lai, khi mà tốc độ lạm phát của tiền truyền thống càng lúc càng khiến người ta chóng mặt và quyền kiểm soát hoàn toàn nằm trong tay chính phủ? Cá nhân tôi cho rằng, mọi thứ sẽ được vận hành theo quy luật cân bằng âm dương trong cuộc sống cũng như quy luật cung-cầu của thị trường, cho dù là tiền số hay tiền truyền thống, hay thậm chí bất kỳ phương tiện giao dịch nào khác trong thị trường tài chính.
Tương lai của thị trường tiền số
Nhiều dự đoán, đa số chúng ta sẽ sở hữu tiền số trong vài năm tới, đâu đó tầm 5 năm nữa. Bạn có thể không tin Bitcoin, không sao cả, vì như tôi đã nói ở trên, có nhiều loại tiền số khác nhau để giao dịch mà. Thay vì giao dịch hay tích lũy bằng USD, có thể bạn sẽ dùng USD phiên bản số hóa, ví dụ như đồng USDC do Coinbase phát hành chẳng hạn. Ra đời tháng 9/2018, cho đến nay đã có hơn 14 tỷ USDC – tương đương 14 tỷ USD lưu hành trên thị trường.
Ngoài USD, các đồng tiền của các nền kinh tế lớn như Bảng Anh, Euro, Yên Nhật hay Nhân dân tệ đã và sẽ được số hóa. Ai vẫn nghĩ tiền số là “ảo” có lẽ chưa biết rằng Trung Quốc đã thử nghiệm tiền số quốc gia của họ hơn 1 năm, mở ra cuộc marathon phát hành tiền số giữa các ngân hàng trung ương trên phạm vi toàn cầu. El Salvador cũng đã trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới dùng BTC như một phương tiện thanh toán hợp pháp. Ở khối tư nhân, đồng Diem của Facebook (trước đây là Libra) cũng đang ôm mộng trở thành đồng tiền số trên toàn cầu. Những tập đoàn fintech (Financial Technology – Công nghệ tài chính) hàng đầu thế giới như PayPal, Square hay VISA đều đã cung cấp sản phẩm, dịch vụ liên quan đến tiền số.
Tôi tin sẽ rất sớm thôi, công nghệ tiền số sẽ thay đổi hoàn toàn cách từng người, từng gia đình, từng doanh nghiệp, từng quốc gia dự trữ và sử dụng tiền tệ. Chúng ta sẽ được tận mắt chứng kiến một cuộc cách mạng công nghệ và tài chính tầm vóc của thế kỷ 21.
Ý tưởng về một Quốc Gia Đầu Tư
Mặc dù ở giai đoạn hiện tại, chính phủ Việt Nam vẫn chưa chính thức chấp nhận tiền số như một phương tiện giao dịch chính thống, nhưng như tôi đã chia sẻ ở trên về tính chất phi tập trung của thị trường giao dịch tiền số, nó không cần đến sự bảo hộ của chính phủ mới có thể tiếp tục vận hành và phát triển. Đó vốn đã là điều đã và đang diễn ra hơn 10 năm nay kể từ khi tiền số được ra đời.
Nếu như Internet có những mặt trái của nó thì thị trường tiền số cũng vậy. Nói cho chính xác hơn là bất kỳ thị trường tài chính nào cũng vậy, từ forex, vàng hay chứng khoán. Thế nhưng điều đó cũng không ngăn cản được sự tồn tại và phát triển của nó, như một dòng chảy tự nhiên của lịch sử và tiền tệ. “Nước chảy về chỗ trũng” vốn đã là một quy luật bất biến của tự nhiên. Giữa đại dịch Covid, ngay cả khi toàn bộ nền kinh tế gần như đóng băng thì thị trường tài chính nói chung và thị trường tiền số nói riêng vẫn chưa bao giờ ngừng sôi động. Và một khi tiền số trở thành một tài sản phổ biến trên toàn cầu, thì chính phủ nước nào càng đi sau chắc chắn sẽ càng gặp nhiều trở ngại trong việc nỗ lực kiểm soát nguồn dự trữ ngoại tệ.
Trên thực tế, đã có rất nhiều người Việt Nam đang sở hữu và giao dịch tiền số, thậm chí có hẳn một thế giới các đại gia ngầm trong ngành này, mặc dù chưa có bất kỳ số liệu thống kê nào chính thức được công bố. Tôi cho rằng điều này cũng là bình thường chứ chẳng có gì mà khó tin như ngoài kia người ta vẫn đang đồn đại. Vì sao? Người Việt xưa nay không những đã chấp nhận hình thức giao dịch bằng ngoại tệ, thậm chí còn ưa chuộng nó. Hãy về hỏi ông bà bố mẹ bạn xem, nếu không đem tiền đi mua vàng để tích trữ thì họ sẽ mua gì, câu trả lời chắc chắn sẽ là đồng đô la (USD). Đối với một số người, việc tích trữ những phương tiện giao dịch này trong két sắt ở nhà có khi còn an toàn hơn so với việc đem gửi tiền tiết kiệm trong ngân hàng. Tất nhiên, tôi không phân tích những quan điểm này của họ là đúng hay sai. Tôi chỉ muốn nói nếu xét về tố chất để trở thành những nhà đầu tư trong thị trường tiền số, thì vốn dĩ đó đã là điều sẵn có trong tính cách của phần lớn người Việt Nam. Thật khó có lý do để họ từ chối một đồng “đô” điện tử nào đó, đặc biệt khi nó đem lại quá nhiều ích lợi.
Đến thời điểm hiện tại thì đại diện rất nhiều bộ ngành trực thuộc các cơ quan nhà nước và chính phủ đã và đang kêu gọi sự chuyển đổi số trên nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống, trong đó có tài chính. Ứng xử với tiền số thế nào, do đó, là một trong những câu hỏi quan trọng đang được thảo luận của nhiệm kỳ chính phủ lần này, bao gồm việc nghiên cứu về đồng tiền số của Việt Nam, kèm theo đó là những chiến lược để học hỏi và ứng dụng công nghệ tiền số vào nền kinh tế. Đây chắc chắn sẽ là một cuộc chuyển đổi lớn nhất mà Việt Nam không thể bỏ lỡ, để trở thành quốc gia tiên phong trong mô hình Quốc Gia Đầu Tư trên thế giới.
