Khi bị gaslighting, bạn có thể tin tưởng vào những điều dối trá, mất chính kiến của mình và bị người khác thao túng tâm lý. Để vượt qua những tác động tiêu cực khi mình bị tổn thương, bạn hãy cùng tìm hiểu gaslighting là gì nhé.
Khi liên tục phải nghe những lời nói dối hay những câu bạo hành lời nói gây tổn thương, bạn sẽ dần chấp nhận cũng như tin tưởng những điều tiêu cực này. Vậy bạn hãy tìm hiểu gaslighting là gì và cách để vượt qua những ảnh hưởng không mong muốn kể trên nhé.
Gaslighting là gì?
Gaslighting là một hình thức lạm dụng tâm lý hoặc cảm xúc, trong đó kẻ lạm dụng sử dụng thông tin bị bóp méo, thiếu sự thật khiến nạn nhân ban đầu lo lắng, bối rối rồi dẫn đến nghi ngờ suy nghĩ, giá trị, trí nhớ, óc phán đoán của mình và mất dần đi cảm nhận về thực tế.
Thuật ngữ Gaslighting bắt nguồn từ vở kịch, phim cùng tên Gaslight và được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu tâm lý nói chung cũng như tâm lý trị liệu nói riêng.
Cốt truyện diễn ra như sau: người chồng mặc sức thuyết phục mọi người và chính vợ mình rằng cô ta bị điên bằng cách thay đổi vị trí đồ đạc trong nhà rồi khăng khăng rằng cô nhớ nhầm hoặc trí nhớ có vấn đề khi có chỉ ra sự khác biệt. Khi người chồng đang truy tìm báu vật ở mái nhà, người vợ nhận ra chiến đèn sáng lờ mờ và sắp sửa hết ga nhưng người chồng không công nhận điều đó và cho rằng vợ mình đang ảo tưởng, từ đó dẫn đến tên vở kịch.
Những kẻ thao túng tâm lý dùng những thông tin sai trái, thiếu chính xác để thao túng người khác nhằm có được sức mạnh và sự kiểm soát. Người thao túng dùng lời nói để khiến nạn nhân cảm thấy không còn tin tưởng vào chính mình. Sự tự hoài nghi liên tục sẽ từ từ khiến nạn nhân không còn tự tin và dễ bị ảnh hưởng bởi những người xung quanh hơn. Đây là một quá trình xảy ra chậm và rất khó nhận biết. Lúc đầu, bạn thậm chí có thể cảm thấy tội lỗi khi nghi ngờ người thao túng mình.
Bạn có thể quan sát hiện tượng gaslighting trong gia đình mà người chồng liên tục uống rượu say xỉn mỗi ngày. Ban đầu, người vợ biết rằng chuyện nhậu nhẹt của chồng là sai và nhắc nhở người chồng nên hạn chế bia rượu. Thế nhưng, người chồng liên tục nói với vợ mình rằng anh cần uống bia với đối tác để có thể phát triển công việc và cô không hề hiểu gì về sự khó khăn anh gặp khi đi làm. Thế là người vợ bắt đầu tin việc uống bia rượu của chồng là đúng và bắt đầu thấy tội lỗi khi đã cằn nhằn anh.
Trong công ty, bạn có thể không nhận ra gaslighting là gì trong giao tiếp với cấp trên vì họ dùng “sợi dây trói buộc vô hình” này để khiến bạn phải nghe lời. Họ có thể dùng những lý do tốt đẹp như “chúng ta cần cống hiến cho công ty” hay “bạn cần thể hiện bản lĩnh vượt trội của mình”. Nhiều người quản lý còn tự cho mình là một tấm gương mẫu mực khi làm việc 24/7 để đòi hỏi bạn phải trả lời email vào lúc 1:00 sáng!
Những cách thao túng vô hình này thoạt đầu sẽ khiến bạn tưởng như mình là người cần phải nỗ lực thay đổi để thích nghi và phục tùng đối phương. Phải đến khi bạn bị dồn ép đến chân tường hoặc sức khỏe suy sụp mới nhận ra mình đang giống như con thiêu thân.
Nhà tâm lý học Martha Stout giải thích cái cách mà những kẻ thao túng tâm lý sử dụng chiến thuật này thường xuyên. Chúng rất tàn nhẫn, thích điều khiển hoặc rất thâm hiểm, và thường là những kẻ nói dối rất thuyết phục, những kẻ kiên quyết chối bỏ việc làm sai. Khi gặp phải sức hút cá nhân cái mà có thể là đặc điểm của những kẻ thao túng tâm lý thì rất nhiều người từng là nạn nhân của chúng sẽ nghi ngờ nhận thức của mình.
Cách nhận ra gaslighting
Nạn nhân bị thao túng tâm lý có thể cảm thấy mất niềm tin vào chính mình và dẫn đến hoang mang, lo sợ. Vậy làm sao để bạn biết mình có đang bị gaslighting để phòng tránh? Bạn có thể tham khảo một số ví dụ sau để nhận biết một kẻ nào đó đang muốn thao túng mình.
- Chúng nói dối trắng trợn: Những kẻ muốn thao túng bạn nói dối về những việc rất rõ ràng và bạn biết rõ rằng chúng đang nói dối. Những chuyện này quá hiển nhiên tới nỗi bạn sẽ không tin được rằng ai đó có thể nói dối về một vấn đề như vậy. Vậy nên, bạn bắt đầu đặt câu hỏi về mọi thứ và trở nên không chắc chắn về những vấn đề đơn giản nhất.
- Chúng dựng ra những chuyện không có thật: Kẻ muốn gaslighting có thể nói một câu tổn thương bạn rồi một thời gian sau thì hoàn toàn chối bỏ việc này. Thậm chí, chúng còn có thể yêu cầu bạn đưa ra bằng chứng là đã làm tổn thương bạn. Bạn sẽ dần có những nghi ngờ về trí nhớ và nhận thức của mình. Bạn bắt đầu tự hỏi liệu chúng có thể nói đúng không và dần chấp nhận những gì những kẻ này nói.
- Chúng dùng những gì bạn trân trọng chống lại bạn: gaslighter sẽ dùng những thứ bạn yêu quý nhất để chống lại bạn. Nếu bạn thích công việc của mình, chúng sẽ nói công việc của bạn có nhiều vấn đề. Đối với những ai có con cái, những kẻ thích thao túng sẽ đưa ra những lý do tại sao bạn không nên có con. Điều này sẽ khiến bạn không tin tưởng vào cả những thứ mình rất trân trọng và yêu quý nhất.
- Chúng khiến bạn không còn chính kiến: Một trong những phần đáng sợ của việc thao túng là nạn nhân không thay đổi ngay mà sẽ biến thành con người khác một cách từ từ. Nạn nhân sẽ không còn những suy nghĩ, hành động, chính kiến của mình mà dần trở thành một người giống kẻ đi thao túng kia.
- Chúng liên tục dùng lời nói thao túng bạn: Những kẻ muốn gaslighting bạn sẽ luôn dùng những câu nói sáo rỗng để bạn tin họ. Đôi khi, họ cũng sẽ có những hành động mang tính bạo hành bên cạnh những lời nói thao túng.
- Chúng có những lúc ngọt ngào với bạn: Bên cạnh những lời nói gây tổn thương, những kẻ này cũng có thể tạo cho bạn những cảm xúc ngọt ngào. Chúng nhẹ nhàng, khen ngợi, cổ vũ bạn để khiến bạn nghĩ rằng chúng không phải người xấu. Tuy nhiên, sau những lời ngọt ngào, mục đích sau cùng của là chiếm được sự tin tưởng và phục tùng của bạn.
- Chúng khiến bạn cảm thấy mập mờ: Mọi người khao khát sự ổn định và rõ ràng. Những kẻ thích thao túng lợi dụng tâm lý này và tạo ra sự mập mờ, hỗn loạn xung quanh nạn nhân. Khi này, nạn nhân sẽ không còn cách nào khác ngoài việc dựa vào chúng để có sự ổn định nhất thời.
- Chúng đổ tội cho bạn: Những kẻ muốn thao túng sẽ khiến bạn cảm thấy mình là người gian dối và lừa lọc dù chính bọn chúng mới là người có lỗi. Bạn sẽ cảm thấy mình luôn là người có lỗi và liên tục phải nhận phần sai về mình.
- Chúng khiến bạn nghĩ mình không tỉnh táo: Kẻ muốn gaslighting biết bạn đang cảm thấy hoang mang và nghi ngờ bản thân nên sẽ lợi dụng điều này để khiến bạn nghĩ mình không tỉnh táo. Điều này sẽ khiến những người xung quanh và cả chính bạn cho rằng những vấn đề bạn đang gặp là không có thật. Lúc này, bạn sẽ khó tìm kiếm sự giúp đỡ hơn.
- Chúng cho rằng mọi người khác đều nói dối: Những kẻ thao túng tâm lý này cũng có thể nói với bạn rằng mọi người đều đang dối trá và muốn hãm hại bạn. Từ đó, bạn sẽ không còn lòng tin vào bất kỳ ai mà chỉ còn biết trông cậy vào chính bọn chúng. Tâm lý này khiến chúng càng dễ dàng thao túng bạn hơn.
Chống lại hành động thao túng tâm lý
Gaslighting gây đau đớn về mặt tâm lý cho nạn nhân. Nếu từng trải qua quãng thời gian bị gaslighting, bạn có thể cần thực hiện những điều sau đây.
- Trước khi để bản thân bị cuốn quá sâu vào vòng xoáy gaslight (chắc chắn một khi biết bạn là kẻ dễ bị thao túng, sẽ không chỉ có một người muốn lợi dụng bạn), hãy học cách tin vào trực giác của bản thân.
- Nếu bạn trả đũa hoặc nổi giận, chúng sẽ cố làm cho bạn nhìn giống một kẻ xấu xa hoặc cư xử như một nạn nhân để gây thiện cảm. Do đó, tốt hơn hết bạn nên đưa ra cho những kẻ này câu trả lời không rõ ràng như “thật không?” hoặc “vậy à?”
- Xác nhận tình trạng thao túng: Bạn hãy cố gắng làm rõ ai đang muốn thao túng bạn và cách những kẻ này thực hiện hành vi. Bạn cũng hãy ghi chú lại những lần mình tự nghi ngờ bản thân để nhận ra hiện tượng gaslighting.
- Dành thời gian để tĩnh tâm: tĩnh tâm sẽ giúp bạn giữ được chính kiến và quan điểm của mình mỗi khi bạn nghi ngờ bản thân.
- Tìm kiếm sự giúp đỡ: Bạn có thể nói chuyện với bạn bè hoặc thành viên gia đình mà mình tin tưởng. Ngoài ra, bạn có thể tìm kiếm sự giúp đỡ từ nhà trị liệu hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần.
Khi đã nhận ra mình bị gaslighting, bạn cũng có thể tự giúp bản thân bằng cách mở rộng kiến thức và khả năng nhận thức của bản thân.
Khi đã biết gaslighting là gì, bạn sẽ có thể tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người mình tin tưởng để bước qua sự hoang mang và lo lắng. Bên cạnh đó, bạn cũng có thể tự nâng cao nhận thức của bản thân để xây dựng sự tự tin cho mình và vượt qua hiệu ứng thao túng tâm lý gaslighting.
– Tổng hợp
